Muskus- en beverratten graven uitgebreide gangenstelsels in dijken en oevers en vormen daardoor een bedreiging voor de waterveiligheid. Uit onderzoek blijkt dat de bestrijdingsstrategie 'terugdringen tot de landsgrens' het meest effectief is. Het beheer is een wettelijke taak van de waterschappen.
De waterschappen doen ervaring op met meer diervriendelijke vangmethoden. Ook wordt geïnvesteerd in de verdere professionalisering door opleidingen, een uniforme vangstregistratie en wordt onderlinge samenwerking en kennisuitwisseling gestimuleerd.
Naast graverij door muskus- en beverratten graven ook bevers steeds meer in waterkeringen. De bever staat echter op de lijst van bedreigde diersoorten en wordt bovendien beschermd door de Wet Natuurbescherming. Maar als de waterveiligheid in het geding is, moeten de waterschappen wel maatregelen nemen. Over de wijze waarop wordt overlegd met de betrokken overheden en met de organisaties die zich inspannen om bevers weer terug in Nederland te krijgen.
De waterschappen zijn in 2013 met een grootschalig wetenschappelijk onderzoek gestart, waarin onder andere onderzocht is hoe de muskusrattenbestrijding goedkoper, effectiever en diervriendelijker kan. In 2017 is het veldwerk van de Veldproef Muskusratten afgerond. De resultaten van het onderzoek hebben samen met de monitoringsresultaten over 2016 en 2017 de basis voor de toekomstige bestrijdingsstrategie gevormd.
De uitkomsten van de veldproef zijn meegenomen in de langetermijnvisie voor het muskusrattenbeheer in de studie 'Toekomst van het muskusrattenbeheer in Nederland – de mogelijkheden onderzocht'. Deze studie vormde de basis voor de bestrijdingsstrategie 'terugdringen tot de landsgrens' waarmee de waterschappen op 14 juni 2019 unaniem hebben ingestemd.
De doelstelling van de waterschappen voor de muskusrat is 'terugdringen tot de landsgrens' en die situatie vervolgens te consolideren (tegenhouden aan de landsgrens om herkolonisatie in Nederland te voorkomen). Voor de beverrat is terugdringen tot de landsgrens al gerealiseerd, hier is de doelstelling: 'tegenhouden aan de landsgrens ter voorkoming van herkolonisatie van het binnenland'.
Voor meer informatie over muskus- en beverrattenbestrijding kunt u contact opnemen met de Unie van Waterschappen.
De autosampler is een GPS-geassisteerd automatisch bemonsteringsapparaat dat speciaal ontwikkeld is voor de monitoring van oppervlaktewater op de aanwezigheid van muskus- en beverratten. Deze techniek is genomineerd voor de Waterinnovatieprijs 2021.
Om muskus- en beverratten sneller en gevoeliger te kunnen lokaliseren, is een methode ontwikkeld gebaseerd op environmental DNA (eDNA). Deze methode gaat uit van het vlakdekkend bemonsteren van het watersysteem in trajecten van 5 km.
Om het bemonsteren kosteneffectief te maken is de autosampler ontwikkeld. De autosampler bemonstert 0,5 liter water over een 5 km-traject, maar kan daarnaast ook ingesteld worden op andere afstanden en bemonsteringsintervallen. Het apparaat is robuust en gebruiksvriendelijk, en geschikt voor varen, lopen en bemonsteren met een varende of vliegende drone.
De toepassing van eDNA in de muskusbestrijding heeft een aantal voordelen:
De autosampler is ontwikkeld voor het opsporen van muskus- en beverratten en wordt inmiddels ook al ingezet om bevers te monitoren. In de toekomst kan de autosampler ook gebruikt worden voor andere in het water levende soorten.
Op de website van de Waterinnovatieprijs kan gestemd worden voor de publieksprijs van de Waterinnovatieprijs.
In de winter van 2019 besteedde het tv-programma EenVandaag aandacht aan het vangen van muskusratten met DNA-techniek.
Nu de muskusrat schaarser wordt, zijn de rattenvangers steeds meer tijd kwijt aan het opsporen van de beestjes. Dat opsporen wordt nu veel makkelijker met een fonkelnieuwe techniek: E-DNA, ofwel environmental DNA.
Maar hoe werkt het? Dat zie je in deze video van EenVandaag.
De daling in het terugdringen van de muskusratten zet ook in 2020 door. De muskusrattenpopulatie neemt verder af en daardoor vangen de waterschappen minder muskusratten. In 2020 zijn er 47.772 muskusratten gevangen. Dat is een daling van 5% ten opzichte van 2019. Het aantal beverratvangsten is met 12% toegenomen: in 2020 werden er 1.344 beverratten gevangen.
Nederland heeft geen eigen populatie beverratten. Ruim 95% van de vangsten vindt plaats direct langs de grens met Duitsland. Door de zachte winters van de afgelopen jaren is de beverratpopulatie in Duitsland sterk gegroeid, met als gevolg een toenemende instroom van beverratten naar Nederland. Door de beverratten direct langs de grens te vangen, wordt voorkomen dat deze zich over heel Nederland verspreiden.
Muskus- en beverratten komen van nature niet voor in Nederland. Ook hebben de dieren bij ons geen natuurlijke vijanden, ze zijn hier door menselijk handelen beland. De dieren worden bestreden omdat ze schade bren-gen aan waterkeringen en oevers. Muskus- en beverratten zijn schadelijk omdat ze holen en gangen in dijken graven. Ook maken ze nesten met uitgebreide ondergrondse gangenstelsels. Zo veroorzaken ze verzakkingen in dijken en kades. In het ergste geval kan een dijk of kade doorbreken en een polder onder water lopen.
De muskus- en beverrat staan beide op de Europese lijst van Invasieve soorten vanwege de bedreiging die ze vormen voor de biodiversiteit. Ook eten ze planten als riet en lisdodde weg, en kunnen ze inheemse diersoorten verdringen zoals de zwarte stern, de roerdomp en de kleine karekiet. Deze vogels leven in het riet, waar ook muskus- en beverratten hun leefomgeving hebben.
De waterschappen hebben bijna 400 gespecialiseerde muskus- en beverratbestrijders in dienst. Zij assisteren naast hun bestrijdingswerkzaamheden bij het herstellen van graverij van bevers in dijken. Ook leveren ze een bijdrage aan de inventarisatie van de verspreiding van otters en bevers in Nederland.
Het gaat goed met het terugdringen van de muskusrat. Afgelopen jaar werden er in ons land 3.192 minder gevangen dan in 2018. Dat is een daling van 6%. Volgens de Unie van Waterschappen is dat een teken dat de waterschappen op koers zijn om de populatie onder controle te krijgen.
De waterschappen vangen minder muskusratten, omdat er steeds minder zijn. Waar twee jaar geleden nog 53.511 muskusratten werden gevangen, zijn dat er in 2019 nog maar 50.319. Het aantal gevangen muskusratten laat al jaren een dalende lijn zien. Dit is een gevolg van grote inspanningen en een actieve vangststrategie van de waterschappen.
Muskusratten zijn knaagdieren van zo’n anderhalve kilo. Van oudsher horen ze niet in Nederland thuis. Het dier heeft bij ons geen natuurlijke vijanden en is door menselijk handelen hier beland. Muskusratten, maar ook beverratten, zijn schadelijk voor onze dijken en de biodiversiteit. Ze maken bijvoorbeeld holen en gangen in dijken. De waterschappen hebben bijna 400 gespecialiseerde muskus- en beverratbestrijders in dienst. Als zij er niet waren, zou de populatie snel toenemen.
Dit jaar gaan de waterschappen nieuwe (vang-)technieken uittesten. Zo worden met slimme vallen, die uitgerust zijn met beeldherkenning, alleen muskus- en beverratten gevangen. Dit voorkomt bijvangst van andere dieren. Met environmental DNA-technieken (eDNA) kunnen DNA-sporen van de dieren worden gevonden in watermonsters. Daarmee wordt bepaald of er muskusratten of beverratten in het gebied zijn, en zo ja, waar ze zich bevinden.
Het aantal beverratten nam in 2019 af met 14%; er werden er 1.197 gevangen. Bij beverratten is het de waterschappen in Nederland al gelukt om ze terug te dringen tot de landsgrenzen. Ruim 95% van de vangsten vindt plaats direct langs de grens met Duitsland, waar de beverrat nu vooral vandaan komt. Door de zachte winters van de afgelopen jaren is de beverratpopulatie in Duitsland sterk gegroeid, waardoor er ook steeds meer naar ons toe komen. Door de knaagdieren direct langs de grens te vangen voorkomen onze waterschappen dat ze zich over heel Nederland verspreiden.
Muskusratten worden voortaan tot aan de landsgrens teruggedrongen. Dat heeft de Unie van Waterschappen tijdens de ledenvergadering op 14 juni besloten.
Dat verkleint het risico op graafschade in dijken en oevers. Zo blijft Nederland beschermd tegen het water.
"Uit uitvoerig wetenschappelijk onderzoek blijkt dat deze bestrijding van muskusratten een positief effect heeft op de biodiversiteit," zegt Patrick Poelmann, voorzitter van de bestuurlijke Commissie Muskus- en Beverratten. Muskusratten behoren tot de top 5 van dieren met de grootste impact op ecosystemen. Ze eten planten zoals riet en lisdodde weg, en dat is slecht voor de biodiversiteit.
In de oude strategie werd de populatie muskusratten ‘laag’ gehouden, met een landelijke doelstelling van niet meer dan 15 muskusratvangsten per 100 kilometer watergang. Met de nieuwe aanpak willen de waterschappen het binnenland van Nederland muskusratvrij krijgen. Het duurt ongeveer 12 tot 15 jaar om dat te bereiken.
Muskusratten zijn invasieve exoten en worden vooral bestreden vanwege de schade die ze aanrichten. Muskusratten hebben een negatieve invloed op de landschapsstructuur en biodiversiteit van moerasgebieden.
De impact van muskusratten op natuur wordt als groot en negatief beoordeeld en valt in de zwaarste impactcategorie. Zeker in natuurgebieden, waar het uitblijven van verlanding een knelpunt is voor de biodiversiteit, is het erg relevant en informatief om te kijken wat er gebeurt als de muskusrattenbestrijding wordt volgehouden en geïntensiveerd.
In opdracht van de Unie van Waterschappen is onderzoek gedaan naar het effect van muskusratten op de biodiversiteit. De resultaten van dit onderzoek zijn in een rapport samengevat.
Lees het rapport
Samen met de Universiteit van Amsterdam werken de waterschappen aan methodes om muskusratten met behulp van een nieuwe DNA-techniek op te sporen.
Het werk van muskusrattenbestrijders wordt steeds tijdrovender doordat het aantal muskusratten in Nederland de afgelopen jaren sterk is afgenomen. De nieuwe techniek van environmental DNA (e-DNA) moet het werk efficiënter maken.
De muskusrattenbestrijders verzamelen straks watermonsters op verschillende locaties en noteren die in een speciale app. Hiermee kan via het DNA uit de uitwerpselen aangetoond worden of er muskusratten aanwezig zijn op de locatie. Zitten er inderdaad muskusratten? Dan plaatsen de bestrijders daar vangmiddelen.
Nu is het speuren naar muskusratten nog mensenwerk. 400 Muskusrattenbestrijders lopen dagelijks vele kilometers langs het water op zoek naar sporen van muskusratten. Een muskusrat bouwt de ingang van zijn hol onder water, zodat roofdieren weinig kans hebben om de muskusrat te vangen. Het dier verraadt zich doordat hij sporen in het water achterlaat: afgevreten waterplanten en -wortels.
Dankzij de inzet van de waterschappen voor de bestrijding van de muskusrat, is het aantal muskusratten in Nederland sterk afgenomen. 15 jaar geleden werden er jaarlijks nog ruim 400.000 exemplaren gevangen, het afgelopen jaar was dat aantal gedaald naar minder dan 55.000. Toch blijft bestrijding nodig, omdat de dieren zich razendsnel voortplanten. Muskusratten worden gevangen omdat ze graven in dijken en waterkeringen.
Bekijk ook het artikel en het filmpje van EenVandaag over muskusrattenvangen via e-DNA.
Muskus- en beverratten komen niet van nature voor in Nederland. De dieren worden bestreden omdat deze schade aan waterkeringen en oevers kunnen aanbrengen. Ook vormen muskus- en beverratten een bedreiging voor de biodiversiteit. De waterschappen hebben zo’n 400 gespecialiseerde muskusrattenbestrijders in dienst.
In 2018 werden er 53.511 muskusratten gevangen. Dat is een daling van 14% ten opzichte van 2017. Hiermee wordt de dalende trend van de afgelopen jaren doorgezet. Doordat de muskusrattenpopulatie afneemt, worden er minder muskusratten gevangen.
Het aantal beverrat-vangsten is met 2% toegenomen: in 2018 werden er 1.268 beverratten gevangen. Bijna 95% van de vangsten vindt plaats langs de grens met Duitsland. Door de zachte winters van de afgelopen jaren is de beverrat-populatie in Duitsland sterk gegroeid, met als gevolg een aanhoudende instroom van beverratten naar Nederland.
Met Duitse organisaties vindt overleg plaats over de bestrijding van de beverrat in Duitsland en het Duits-Nederlandse grensgebied. Door een gerichte aanpak wordt voorkomen dat de beverratten zich over heel Nederland verspreiden.
De beverrat en de muskusrat staan op de Europese lijst van invasieve soorten vanwege de bedreiging die zij vormen voor de biodiversiteit. In België wordt de muskusrat vooral bestreden in Vlaanderen en in Duitsland wordt de muskusrat hoofdzakelijk bestreden in de deelstaat Niedersachsen.
In 2018 is als vervolg op de veldproef muskusratten een studie uitgevoerd naar een nieuwe bestrijdingsstrategie. In 2019 vindt hierover besluitvorming plaats. Daarnaast wordt samen met universiteiten en hogescholen gezocht naar innovaties die de bestrijding van muskus- en beverratten effectiever kunnen maken.
Voorbeelden zijn het speuren en monitoren met behulp van eDNA om gebieden met weinig muskus- en beverratten te kunnen controleren. Daarnaast wordt gewerkt aan 'slimme' vallen, die alleen sluiten als er een muskus- of beverrat in zit.
HAS Hogeschool gaat onderzoek doen naar slimme vangkooien voor beverratbestrijding. Zo moet voorkomen worden dat andere dieren dan beverratten vast komen te zitten in de kooien.
Het laatste achtergrondrapport over de Veldproef muskusratten is verschenen. Hierin staan analyses van vangstgegevens en een proef over objectbescherming.
Waterschappen zorgen voor veilige dijken en kades om overstromingen te voorkomen. Onderdeel van die taak is het bestrijden van muskusratten die door het graven van gangen en holen schade aan de dijken kunnen veroorzaken. De onderzoeken die hiervoor de afgelopen jaren zijn uitgevoerd worden hieronder kort toegelicht. Van oudere onderzoeken zijn de rapporten beschikbaar op de pagina Documenten.
De Veldproef Muskusratten is een landelijk wetenschappelijk onderzoek naar de noodzaak en de effectiviteit van het muskusrattenbeheer. De veldproef onderzocht of de bestrijding van muskusratten gerichter, goedkoper en met minder dierenleed kan. De veldproef startte in 2013 en duurde 3 jaar. Vervolgens volgde een periode waarin de gegevens werden geanalyseerd.
In de Veldproef Muskusratten zijn 3 vormen van bestrijding uitgetest in verschillende gebieden in Nederland: jaarrondbestrijding, seizoensbestrijding en objectbescherming. Bij objectbescherming wordt uitsluitend bestreden rond objecten als dijken, gemalen en sluizen. Uit het onderzoek blijkt duidelijk dat jaarrondbestrijding (bestrijding het hele jaar door) het meest effectief is om de populatie klein te houden.
In Nederland worden muskusratten intensief bestreden. De bestrijding is een middel om de (water)veiligheid te waarborgen, door graverij in dijken, waterkeringen en andere infrastructuur te voorkomen. Tot in het vorige decennium was het echter een onbeantwoorde vraag of de hoeveelheid schade wel gerelateerd is aan de aanwezige aantallen muskusratten.
Tussen 2013 en 2016 zijn daarom de omvang en aantallen van schades die zijn toe te wijzen aan graverij door muskusratten systematisch gekwantificeerd in 117 representatieve 5 km hokken. Geconcludeerd is dat er voor zowel grote als kleine schades een relatie is met de vangsten ter plaatse in de afgelopen 6 jaar. Ook is vastgesteld dat verschillende soorten standaard bankbeschermingsconstructies niet effectief waren tegen graverij door muskusratten.
Lees het artikel dat hierover is verschenen in het (Engelstalige) tijdschrift Lutra.
In de veldproef is een goed populatiemodel gemaakt waardoor nauwkeurigere voorspellingen gedaan kunnen worden over hoe de muskusratpopulatie zich ontwikkelt. De uitkomsten van de veldproef zijn meegenomen in de langetermijnvisie voor het muskusrattenbeheer in de studie ‘Toekomst van het muskusrattenbeheer in Nederland – de mogelijkheden onderzocht’. Deze studie vormde de basis voor de bestrijdingsstrategie ‘terugdringen tot de landsgrens’ waarmee de waterschappen op 14 juni 2019 unaniem ingestemd hebben.
Het onderzoek werd begeleid door een consortium onder leiding van ecologisch adviesbureau Altenburg & Wymenga in opdracht van de waterschappen en de Unie van Waterschappen. Overige deelnemers in het consortium waren de Wageningen University & Research, de Universiteit van Amsterdam en de Zoogdiervereniging.
Hieronder zijn de documenten te downloaden over de Veldproef Muskusratten en de Langetermijnvisie.
Het werk van de bestrijders wordt in een landelijke vangstregistratie vastgelegd. Muskusrattenvangers kunnen gegevens direct in het veld invoeren. De ontwikkelingen kunt u nalezen in de jaarverslagen.
Hoe gevaarlijk is een gangenstelsel voor een dijk? Hoeveel economische schade veroorzaken muskus-en beverratten? Kan het werk effectiever worden ingericht? Vragen die zijn onderzocht en vastgelegd in diverse rapporten.
Overige informatie over muskusrattenbestrijding in Nederland.
Drents Overijsselse Delta Vechtstromen Hunze en Aa’s Noorderzijlvest
Aa en Maas Brabantse Delta De Dommel
Hollands Noorderkwartier Rijnland Delfland Schieland en de Krimpenerwaard Amstel, Gooi en Vecht De Stichtse Rijnlanden
Rivierenland Hollandse Delta Rijn en IJssel Vallei en Veluwe
Heeft u een vraag over muskus- en beverrattenbestrijding in uw omgeving, of wilt u telefonisch melding doen? Neem dan contact op met uw eigen waterschap. Contactgegevens waterschappen