Hoe een nieuwe techniek een oud beroep verandert

14 februari 2019

Samen met de Universiteit van Amsterdam werken de waterschappen aan methodes om muskusratten met behulp van een nieuwe DNA-techniek op te sporen.

Het werk van muskusrattenbestrijders wordt steeds tijdrovender doordat het aantal muskusratten in Nederland de afgelopen jaren sterk is afgenomen. De nieuwe techniek van environmental DNA (e-DNA) moet het werk efficiënter maken.

Hoe werkt e-DNA?

De muskusrattenbestrijders verzamelen straks watermonsters op verschillende locaties en noteren die in een speciale app. Hiermee kan via het DNA uit de uitwerpselen aangetoond worden of er muskusratten aanwezig zijn op de locatie. Zitten er inderdaad muskusratten? Dan plaatsen de bestrijders daar vangmiddelen.

Mensenwerk

Nu is het speuren naar muskusratten nog mensenwerk. 400 Muskusrattenbestrijders lopen dagelijks vele kilometers langs het water op zoek naar sporen van muskusratten. Een muskusrat bouwt de ingang van zijn hol onder water, zodat roofdieren weinig kans hebben om de muskusrat te vangen. Het dier verraadt zich doordat hij sporen in het water achterlaat: afgevreten waterplanten en -wortels.

Noodzaak van bestrijding

Dankzij de inzet van de waterschappen voor de bestrijding van de muskusrat, is het aantal muskusratten in Nederland sterk afgenomen. 15 jaar geleden werden er jaarlijks nog ruim 400.000 exemplaren gevangen, het afgelopen jaar was dat aantal gedaald naar minder dan 55.000. Toch blijft bestrijding nodig, omdat de dieren zich razendsnel voortplanten. Muskusratten worden gevangen omdat ze graven in dijken en waterkeringen.

Bekijk ook het artikel en het filmpje van EenVandaag over muskusrattenvangen via e-DNA.

In 2018 opnieuw minder muskusratten gevangen

30 januari 2019

Muskus- en beverratten komen niet van nature voor in Nederland. De dieren worden bestreden omdat deze schade aan waterkeringen en oevers kunnen aanbrengen. Ook vormen muskus- en beverratten een bedreiging voor de biodiversiteit. De waterschappen hebben zo’n 400 gespecialiseerde muskusrattenbestrijders in dienst.

In 2018 werden er 53.511 muskusratten gevangen. Dat is een daling van 14% ten opzichte van 2017. Hiermee wordt de dalende trend van de afgelopen jaren doorgezet. Doordat de muskusrattenpopulatie afneemt, worden er minder muskusratten gevangen.

Beverratten

Het aantal beverrat-vangsten is met 2% toegenomen: in 2018 werden er 1.268 beverratten gevangen. Bijna 95% van de vangsten vindt plaats langs de grens met Duitsland. Door de zachte winters van de afgelopen jaren is de beverrat-populatie in Duitsland sterk gegroeid, met als gevolg een aanhoudende instroom van beverratten naar Nederland.

Met Duitse organisaties vindt overleg plaats over de bestrijding van de beverrat in Duitsland en het Duits-Nederlandse grensgebied. Door een gerichte aanpak wordt voorkomen dat de beverratten zich over heel Nederland verspreiden.

Europese regelgeving

De beverrat en de muskusrat staan op de Europese lijst van invasieve soorten vanwege de bedreiging die zij vormen voor de biodiversiteit. In België wordt de muskusrat vooral bestreden in Vlaanderen en in Duitsland wordt de muskusrat hoofdzakelijk bestreden in de deelstaat Niedersachsen.

Nieuwe ontwikkelingen

In 2018 is als vervolg op de veldproef muskusratten een studie uitgevoerd naar een nieuwe bestrijdingsstrategie. In 2019 vindt hierover besluitvorming plaats. Daarnaast wordt samen met universiteiten en hogescholen gezocht naar innovaties die de bestrijding van muskus- en beverratten effectiever kunnen maken.

Voorbeelden zijn het speuren en monitoren met behulp van eDNA om gebieden met weinig muskus- en beverratten te kunnen controleren. Daarnaast wordt gewerkt aan 'slimme' vallen, die alleen sluiten als er een muskus- of beverrat in zit.

Onderzoek naar slimme vangkooien

21 november 2018

HAS Hogeschool gaat onderzoek doen naar slimme vangkooien voor beverratbestrijding. Zo moet voorkomen worden dat andere dieren dan beverratten vast komen te zitten in de kooien.

De hogeschool ontvangt hiervoor een subsidie van Nationaal Regieorgaan Praktijkgericht Onderzoek SIA. Vierdejaars studenten Toegepaste Biologie gaan komend jaar in twee projecten op zoek naar geschikte technieken voor de kooien. Ook willen ze de technieken in de praktijk uittesten.

Stress voorkomen

Beverratten graven in oevers en waterkeringen en dat leidt tot veiligheidsrisico’s. Daarom worden ze actief bestreden. Met het vangen van de beverratten komen vaak ook andere dieren vast te zitten. Dit levert deze dieren onnodige stress op. Door het ontwikkelen van een slimme vangkooi, kan dit hopelijk in de toekomst voorkomen worden.

Welk dier is het?

De kooien krijgen een sensor die waarneemt welk dier er in de kooi is gelopen. Is het een beverrat? Dan blijft de kooi dicht en krijgt de beverratbestrijder een melding. Is het een ander dier, zoals een eend of een otter? Dan gaat de kooi automatisch weer open. Binnen het project werkt de hogeschool nauw samen met de Unie van Waterschappen, de Waterschappen Rivierenland en Limburg, iQontrol en Alflex Technologies.

Achtergrondrapport Veldproef muskusratten

24 juli 2018

Het laatste achtergrondrapport over de Veldproef muskusratten is verschenen. Hierin staan analyses van vangstgegevens en een proef over objectbescherming.

Proef over objectbescherming

Tijdens deze proef werd de bestrijding in 2 proefgebieden (Dinteloord en Lelystad) gestaakt voor een periode van 3 jaar. In het rapport wordt onder andere de populatieontwikkeling beschreven. Deze proef is niet in de tussenrapportage opgenomen omdat de resultaten van het veldwerk pas na maart 2017 beschikbaar kwamen.

Vangstgegevens 2016/2017

Dit is een analyse van de vangstgegevens die in 2016/2017 zijn verzameld in de proefuurhokken van de veldproef. Ook afrondende (statistische) analyses komen aan bod.

• Download het rapport op de pagina Veldproef

Advies Veldproef Muskusratten: bestrijd het hele jaar door

28 mei 2018

Het is het meest effectief om muskusratten het hele jaar door te bestrijden. Dat blijkt uit het eindrapport van de Veldproef Muskusratten, waarvan op 28 mei de resultaten zijn gepubliceerd.

Kan de bestrijding van muskusratten gerichter, goedkoper en met minder dierenleed? Dat was de vraag achter de Veldproef Muskusratten, een landelijk wetenschappelijk onderzoek naar de noodzaak en de effectiviteit van het muskusrattenbeheer. Dit onderzoek, dat in 2013 is gestart, duurde 3 jaar. Daarna volgde een periode waarin de gegevens werden geanalyseerd.

Doorlopende bestrijding

In het onderzoek zijn 3 vormen van bestrijding uitgetest in verschillende gebieden in Nederland: jaarrondbestrijding, seizoensbestrijding en objectbescherming. Bij objectbescherming wordt enkel bestreden rond objecten als dijken, gemalen en sluizen. Uit het onderzoek blijkt duidelijk dat bestrijding het hele jaar door het meest effectief is om de populatie klein te houden.

Alles over de veldproef

Pilot: Duitse beverrat komt er niet meer in

7 mei 2018

Vandaag ondertekenen Nederlandse en Duitse partijen een overeenkomst waarbij Nederlandse beverrattenvangers de dieren voortaan ook in Duitsland mogen vangen.

Beverratten brengen ernstige schade toe aan de oevers en dijken en vormen daarom een gevaar voor de veiligheid van dijken. Vooral in de grensstreek met Duitsland groeit de populatie snel. Daarom mogen Nederlandse vangers vanaf morgen de beverratten vangen in een gebied van 45 vierkante kilometer, net over de Duitse grens tussen Haaksbergen en Winterswijk. De pilot duurt drie jaar.

Waarom beverratten vangen over de grens?

De beverratten komen vanaf Duitsland Nederland binnen. Het vangen in Duitsland is effectiever omdat het watersysteem daar nog niet zo vertakt is als in Nederland. In Duitsland wordt de beverrat nog niet actief bestreden. In 2016 is de beverrat opgenomen op de EU-lijst van invasieve soorten. Alle lidstaten moeten nu beheerplannen opstellen voor de soorten op de EU-lijst.

DNA-onderzoek voor betere regiobestrijding

16 april 2018

Kan DNA de migratiepatronen van muskusratten in beeld brengen? Een pilot toont aan dat verwantschapsonderzoek nuttig kan zijn voor een effectievere regiobestrijding van muskusratten.

Hoe komen muskusratten Nederland binnen en welke trajecten leggen ze af? Dankzij genetische analyse zijn in de toekomst de migratiepatronen en migratie-afstanden van muskusratten in kaart te brengen. Dat blijkt uit de pilot van de Universiteit Wageningen en de Unie van Waterschappen.

Onderling verwantschap

De onderzoekers vergeleken het DNA van 90 muskusratten die op verschillende plaatsen gevangen zijn. Daaruit blijkt het onderlinge verwantschap van deze dieren. Hiermee zijn de ruimtelijke verschillen tussen de populaties in kaart te brengen. Dit betekent dat het met vervolgonderzoek mogelijk is om meer inzicht in de migratieroutes te krijgen en de afstanden die de dieren afleggen. Op deze manier kan de muskusratbestrijding effectiever  worden gemaakt door extra controles langs de migratieroutes.

Meer informatie

Meer weten? Lees het verslag van het onderzoek over verspreidingspatronen bij muskusratten.

Muskusrattenvangen 2.0: opsporen met DNA

10 april 2018

Hoe kun je muskusratten sneller opsporen via het DNA dat ze achterlaten? Dat brengt een door STOWA en de Unie van Waterschappen opgezet onderzoek in kaart.

DNA blijkt een goede en actuele indicator te zijn voor de aanwezigheid van muskusratten. Als ze ergens zitten, laten ze namelijk snel te traceren DNA-sporen na. Binnen enkele weken nadat ze zijn verdwenen, is het DNA ook weer verdwenen. De kans op ‘false positives’ is daarmee klein.

Meer informatie

Meer weten? Lees het artikel Muskusrattenvangen 2.0: opsporen met DNA uit het STOWA-magazine.

Zweden leren muskusratten bestrijden

7 maart 2018

Op 5 en 6 maart waren 4 collega’s van Jägareförbundet – de Zweedse vereniging voor wildbeheer – in Groningen om daar de fijne kneepjes van de muskusrattenbestrijding te leren. De Zweden willen de muskusrattenpopulatie in het zuiden van het land beter beheersen.

Tijdens het bezoek deelden de muskusrattenbestrijders van waterschappen Hunze en Aa’s en Noorderzijlvest hun ervaringen met hun Zweedse collega’s. De Drentsche Aa en de Onlanden hebben vergelijkbare begroeiing en waterstanden als in Zweden. Daarnaast is het landschap ten dele vergelijkbaar met het gebied waar de Zweden problemen ervaren.

Voorzorgsmaatregelen

Er zijn in Zweden nog niet veel muskusratten. Het land wil al wel ingrijpen om de biodiversiteit te beschermen, te voldoen aan de Europese verordening voor invasieve exoten en het voorkomen van infrastructurele problemen in Zuid-Zweden.

Sterke daling aantal muskus- en beverratten

22 januari 2018

In 2017 hebben de waterschappen minder muskusratten gevangen: het aantal vangsten is gedaald tot bijna 62.000. Het aantal gevangen beverratten is gedaald tot bijna 1.250.

In het begin van de 21e eeuw was er een piek. Er werden toen jaarlijks meer dan 400.000 muskusratten gevangen. Nu is dat nog minder dan een zesde. Dat is een gunstige ontwikkeling, want de schade aan waterkeringen en oevers is daardoor beduidend minder geworden.

Muskusratten

Muskus- en beverratten worden gevangen omdat zij een risico vormen voor de veiligheid van waterkeringen. Het aantal gevangen muskusratten is landelijk ten opzichte van 2016 met 24% gedaald tot 61.859. Dat er minder muskusratten zijn betekent ook dat er minder schade is aan waterkeringen en oevers en dat er minder dieren gedood hoeven te worden. Er zijn in Nederland 410 muskusratbestrijders actief aan het werk bij de waterschappen. De muskusrat is in 2017 opgenomen op de Europese lijst van Invasieve soorten. In België wordt de muskusrat vooral in Vlaanderen bestreden en in Duitsland wordt de muskusrat hoofdzakelijk in de deelstaat Niedersachsen bestreden.

Beverratten

De beverratvangsten zijn in 2017 ten opzichte van 2016 met 34% afgenomen tot 1.248. De vangsten concentreren zich in het grensgebied met Duitsland. Bijna 95% van de vangsten vindt plaats in een strook van 10 kilometer langs de grens met Duitsland. Door deze gerichte aanpak langs de Duits-Nederlandse grens wordt voorkomen dat beverratten zich over geheel Nederland verspreiden. De beverrat komt oorspronkelijk uit Zuid-Amerika en heeft in de Europese winters een hoog sterftecijfer. Door de zachte winters van de afgelopen jaren is de populatie in Duitsland sterk gegroeid met als gevolg een aanhoudende instroom van beverratten in Nederland. De beverrat is in 2016 opgenomen op de Europese lijst van Invasieve soorten. Met Duitse organisaties vindt overleg plaats over de bestrijding van de beverrat in Duitsland.

Wetenschappelijk onderzoek

De waterschappen zijn in 2013 met een grootschalig wetenschappelijk onderzoek gestart waarin onder andere onderzocht wordt hoe de bestrijding goedkoper, effectiever en met nog minder dierenleed kan. De resultaten van het onderzoek zijn in de loop van 2018 beschikbaar en vormen samen met de monitoringsresultaten van 2016 en 2017 de basis voor de toekomstige bestrijdingsstrategie.